Zamek w Bytowie

---

Historia

W 1329 roku zakon krzyżacki nabył tereny bytowskie. Budowa murowanego zamku w Bytowie rozpoczęła się około 1398 roku, mając na celu umocnienie zachodniej granicy Królestwa Prus, i usytuowana była na wzniesieniu w południowo-wschodniej części miejscowości. Proces budowy oraz organizacji materiałów trwał do 1398 roku, a kluczowe prace budowlane miały miejsce w latach 1398–1402. W realizacji projektu uczestniczył znany architekt, Mikołaj Fellenstein, a prace wykończeniowe trwały od 1404 do 1406 roku.

Całość zamku wzniesiona była na prostokątnym planie, z wymiarami wynoszącymi 52,5×72,5 metra, używając kamieni eratycznych oraz cegły. Ten kompleks architektoniczny, będący jednym z ostatnich zamków budowanych przez Krzyżaków, uwzględniał nowe technologie związane z bronią palną. W narożach do 1399 roku ustanowiono trzy okrągłe baszty, Młyńska, Różana oraz Polna, które oryginalnie miały otwarte dolne kondygnacje, co pozwalało na łatwe przewietrzanie dymów powstałych podczas ostrzału.

Wieże zamku w Bytowie są uznawane za pierwsze w Europie Środkowej, które były przystosowane do użycia nowoczesnej broni palnej, będąc poprzedniczkami bastei. W czwartej narożnej części zbudowano kwadratową wieżę Prochową, związaną z Domem Głównym, która została wysadzona przez Szwedów w 1656 roku i rekonstrukcja miała miejsce w latach 30. XX wieku. Oprócz tego w północno-zachodnim skrzydle zlokalizowany został trzypiętrowy dom mieszkalny, znany jako Dom Zakonny, o wymiarach 13 x 39 metrów. Posiadał on piwnicę i cztery kondygnacje użytkowe.

Na parterze mieściły się piekarnia, izba piekarza oraz browar, podczas gdy na wyższych piętrach zlokalizowane zostały najważniejsze pomieszczenia takie jak refektarz, kaplica i komnata prokuratora, a na dwóch najwyższych piętrach znajdowały się magazyny. Całość dopełniał obiegający Dom Główny ganek obronny.

W południowo-zachodnim skrzydle wzniesiono kuchnię piętrową, wyposażoną w magazyn żywności oraz studnię. Dziedziniec zamku miał być podzielony na dwie części dzięki wewnętrznemu murze poprzecznemu. Natomiast wieża z bramą wjazdową zbudowana została w północno-wschodnim narożniku, gdzie po jej przedzie wykopano fosę z mostem zwodzonym. Umocnienia zamku umożliwiały korzystanie z broni palnej, co w ówczesnych czasach było innowacyjnym rozwiązaniem.

Do zamku na stałe przybywała załoga, składająca się z kilku do kilkunastu rycerzy zakonnych, a jego pełny skład osobowy osiągał kilka dziesiątek osób. W 1410 roku zamek został zdobyty przez wojska Władysława Jagiełły, aczkolwiek po podpisaniu I pokoju toruńskiego w 1411 roku powrócił w ręce Krzyżaków.

W trakcie wojny trzynastoletniej (1454–1466) zamek ponownie padł łupem polskich wojsk, po czym król Kazimierz Jagiellończyk nadał go w lenno Erykowi II, księciu pomorskiemu w 1466 roku. Po 1500 roku warownia została otoczona ziemnymi fortyfikacjami i nowoczesnymi bastejami. W drugiej części XVI wieku zamek przeszedł na własność rodu Gryfitów, w latach 1560–1570 budując w południowo-wschodnim skrzydle renesansowy „Dom Książęcy”. Zmodernizowano również przedbramie, nadając mu renesansowy szczyt.

W 1623 roku w obrębie kurtyny północno-wschodniej dodano nowy budynek, zwany „Domem Wdów”, który podobnie jak „Dom Zakonny” wykorzystywał istniejące mury zamku. Chociaż wojna trzydziestoletnia (1618–1648) przyniosła zniszczenia, to nie były one znaczne. Po bezpotomnej śmierci ostatniego księcia zachodniopomorskiego, Bogusława XIV w 1637 roku, zamek wraz z terytorium został włączony do Królestwa Polskiego. Od tego momentu pełnił funkcję siedziby starosty królewskiego.

Z biegiem czasu, w czasie wojny polsko-szwedzkiej (1655–1660) zniszczeniu uległa Wieża Prochowa, a zamek został poważnie uszkodzony. W 1657 roku na mocy traktatów welawsko-bydgoskich zamkiem zajął się Brandenburg, który po 1701 roku stał się częścią Królestwa Prus, mimo że formalnie pozostawał w lenno Polski. Po serii zniszczeń, zamek częściowo odbudowano dzięki elektora Fryderyka Wilhelma I przeszłego województwa, a do 1681 roku przy północno-wschodnim murze wzniesiono budynek dla potrzeb urzędów podatkowych i sądu. W XVIII wieku, w wyniku modyfikacji, usunięto Kancelarię Książęcą oraz Wieżę Bramną i wprowadzono nowy most zamiast fosy.

W XIX wieku zamek został przekształcony w pruski areszt oraz siedzibę sądu. Prace konserwatorskie trwały w latach 1930–1939, podczas których zrekonstruowano Wieżę Prochową i przeprowadzono wiele modernizacji w innych częściach budowli. Po II wojnie światowej zamek został wykorzystany jako więzienie NKWD oraz oboz przejściowy dla mieszkańców okolicznych regionów. W końcu, zamek został odbudowany w latach 1957–1962 oraz 1969–1990, co pozwoliło utworzyć w nim Muzeum Zachodniokaszubskie w „Domu Zakonnym”, hotel z restauracją w „Domu Książęcym” oraz bibliotekę w „Domu Wdów”. W 1994 roku w Wieży Prochowej miał miejsce pożar, co jednak nie wpłynęło na dalsze losy zamku.

---

Oceń: Zamek w Bytowie

---